وقف مال مشاع در فقه مذاهب اسلامی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 حقوق خصوصی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران.

2 استادیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

برخلاف تصرفات حقوقی، تصرفات مادی شریک ولو به میزان حصه خود منوط به اذن دیگر شرکاء است. از اینرو درباره وقف مال مشاع جای بحث وجود دارد؛ زیرا برای انعقاد آن علاوه بر توافق متعاملین، قبض نیز ضروری است. در فقه مذاهب اسلامی در خصوص وقف مال مشاع برخی میان اموال«قابل‌تقسیم و غیرقابل تقسیم» و همچنین «منقول و غیرمنقول» تفکیک و با توجه به نوع مال، درباره وضعیت عقد وقف و کیفیت قبض مال مشاع داوری می‌کنند. در مقابل، دیدگاه عدم قائل به تفکیک وجود دارد که در هر صورت وقف مال مشاع را صحیح می‌داند و برای تحقق قبض نیز فرقی میان اموال مشاع نمی‌گذارد. در قوانین ایران نص ویژه‌ای در این زمینه وجود ندارد و حقوقدانان با توجه به سایر عقود عینی و نظرات فقهی، وقف مال مشاع را صحیح اعلام و تنها از نظر چگونگی قبض مال مشاع نظرات گوناگونی را مطرح می‌نمایند. با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، بنظر می‌رسد در صورتی که برای تحقق قبض سلطه معنوی موقوف‌علیه را کافی بدانیم، قبض نیز تصرف اعتباری تلقی می‌شود. بدین ترتیب انعقاد عقد وقف از سوی یکی از شرکاء صحیح خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Endowment on the joint property in Islamic religious jurisprudence and Iranian law

نویسندگان [English]

  • mohammsd hesami 1
  • abbas mirshekari 2
1 Private law, University of judicial sciences and Administrative Services, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Islamic & Private Law, Tehran University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Unlike immaterial possessions, the material possessions of the partner, even to the extent of his portion, is subject to the consent of the other partners. So There is a debate about the Endowment on the joint property; because, for its formation, in addition to the agreement, the delivery is also essential. In Islamic religious jurisprudence, regarding the Endowment of the Joint property, some differentiate between "divisible and indivisible", as well as "movable and immovable" property, and according to the type of property, they judge the status of the endowment contract and the quality of delivery of joint property. In contrast, there is an indivisible view that it considers the endowment on the joint property to be valid in any case and do not make any distinction between the joint properties for the delivery.There is no specific provision in Iranian law in this regard, and According to other real contracts and jurisprudential opinions, jurists declare the Endowment of the Joint property to be correct and only express various opinions on the quality of delivery of joint property. According to the survey, it seems that if we consider that the immaterial domination by beneficiary of an endowment is sufficient for‍ taking delivery; delivery is an immaterial possession. so the contract of endowment is valid, from one of the party.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Endowment"
  • "joint property"
  • "immaterial domination"
  • "Iranian law"
  • "Islamic religious jurisprudence"
 
ابن‏عابدین، محمدامین (1412). رد المحتار، جلد 4، بیروت: دارالفکر.
ابن‏قدامه، عبدالله بن احمد (1388). المغنی، جلد 4. قاهره: مکتبه القاهره.
ابن‏مازه، محمود بن أحمد (1424). المحیط البرهانی، جلد 6. بیروت: دارالکتب، چاپ اول.
ابن‏نجیم، زین الدین‏بن ابراهیم (بی‏تا). البحر الرائق‏، جلد 7. دارالکتاب‏الاسلامی.
امامی، حسن (1393). حقوق مدنی، جلد 1. تهران: اسلامیه، چاپ سی‏وپنجم.
آخوند خراسانی، محمدکاظم (1413). کتاب فی الوقف. قم: انتشارات اسلامی، چاپ اول.
بحرانی، حسین بن محمد (بی‏تا). الأنوار اللوامع، جلد 13. قم: مجمع البحوث، چاپ اول.
بحرانى، یوسف بن احمد (1405). الحدائق الناضره، جلد 22. قم: انتشارات اسلامى، چاپ اول.
بلخی، نظام‏الدین (1310). الفتاوی الهندیه، جلد 2. دارالفکر، چاپ دوم.
بهجت، محمدتقی (1426). جامع المسائل، جلد 3. قم: دفتر آیت ا... بهجت، چاپ دوم.
جعفری ‏لنگرودی، محمدجعفر (1388). رهن و صلح. تهران: گنج دانش، چاپ چهارم.
جعفری ‏لنگرودی، محمدجعفر (1391). مجموعه محشی قانون مدنی. تهران: گنج‏دانش، چاپ‏چهارم.
جعفری ‏لنگرودی، محمدجعفر (1395). مبسوط در ترمینولوژی‏، جلد 5. تهران: گنج‏دانش، چاپ هفتم.
جندی، خلیل بن اسحاق (1429). التوضیح، جلد 7. مرکز نجیبویه، چاپ اول.
حائرى طباطبایی، سیدمحمد (بی‏تا). کتاب المناهل. قم: مؤسسۀ آل البیت (ع)، چاپ اول.
حسینی روحانى‏، سیدصادق (1412). فقه ‏الصادق(ع)، جلد 19. قم: دار الکتاب، چاپ اول.
حلی، یحیی بن سعید (1405). الجامع للشرایع. قم: مؤسسه سید الشهداء العلمیه، چاپ اول.
خامنه‏ای، سیدعلی (1424). اجوبه الاستفتائات. قم: دفتر مقام معظم رهبری، چاپ اول.
خرشی‏، محمد بن عبدالله (بی‏تا). شرح مختصرخلیل، جلد 7. بیروت: دارالفکر.
خن، مصطفی، بغا، مصطفی و شربجی، علی (1413). الفقه المنهجی، جلد 5. دمشق: دار القلم.
دمیاطی، ابو بکر بن محمد (بی‏تا). اعانه الطالبین، جلد 3. بیروت: دارالفکر، چاپ چهارم.
رعینی، محمد بن عبد الرحمن (1412). مواهب الجلیل، جلد 6. بیروت: دار الفکر، چاپ دوم.
سبزواری، سید عبدالاعلی (1413). مهذب الأحکام، جلد 22. قم: مؤسسه ‏المنار، چاپ نهم.
شهری، غلامرضا و حسین‏آبادی، امیر (1358). مجموعه نظر‏های مشورتی... در مسائل مدنی از سال 1358 به بعد. تهران: شرکت سهامی روزنامه رسمی کشور. 
شهید‏ اول، محمد بن مکی(1417). الدروس الشرعیه، جلد 2. قم: انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
شهید ثانی، زین الدین بن علی (1410). الروضه البهیه فی شرح اللمعه، جلد 3. قم: داورى، چاپ اول.
شهید ثانی، زین الدین بن علی (1413). مسالک الأفهام، جلد 5. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول.
شهید ثانی، زین الدین بن علی(1413). مسالک الأفهام، جلد 6. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول.
شیخ طوسی، محمد بن حسن(1387). المبسوط‏، جلد 3. تهران: المکتبه المرتضویه، چاپ سوم.
شیخ طوسی، محمد بن حسن (1407). الخلاف، جلد 3. قم: انتشارات اسلامى، چاپ اول.
شیخی‏زاده، عبدالرحمن بن محمد (بی‏تا). مجمع الانهر، جلد 2. دار إحیاء التراث العربی.  
صاحب جواهر، محمد حسن (1404). جواهر الکلام، جلد 28. بیروت: دار الحیاء، چاپ هفتم.
صعیدی عدوی، علی بن أحمد (1414). حاشیه العدوی، جلد 2. بیروت: دارالفکر. 
طباطبایی حائری، سید علی بن محمد (1418). ریاض المسائل. قم: مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول.
طباطبایی یزدى، سید محمدکاظم (1414). تکمله العروه الوثقى. قم: داورى، چاپ اول.
عاملى حسینی، سید جواد بن محمد (1419). مفتاح الکرامه، جلد 15. قم: انتشارات اسلامى، چاپ‏اول.
علامه حلی، حسبن بن یوسف (1388). تذکره الفقهاء. قم: مؤسسۀ آل‏البیت (ع)، چاپ اول.
علامه حلی، حسبن بن یوسف (1420). تحریر الأحکام. قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول.
عمرانی، یحیی بن ابی الخیر(1421). البیان فی مذهب الامام، جلد 8. جده: دارالمنهاج، چاپ اول.
عینی، محمود بن احمد(1420). البنایه شرح الهدایه، جلد 10. بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول. 
عینی، محمود بن احمد (1420). البنایه شرح الهدایه، جلد 7. بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ اول.
فرساد، سعید (1397). «رهن مال مشاع از منظر فقه مذاهب خمسه و حقوق ایران». نشریۀ فقه و حقوق خصوصی، سال 1، شمارۀ 2، ص 127-149.
قربانیان، حسین (1389). «وضعیت حقوقی وثیقه مال مشاع و تقسیم آن». ماهنامۀ کانون، سال 52، شمارۀ 104، ص 44-54.
کاتوزیان، ناصر (1395). عقود معین: عطایا، جلد 3. تهران: گنج‏دانش، چاپ نهم.
کاتوزیان، ناصر (1396). عقود معین: عقود اذنی، جلد 4. تهران: گنج‏دانش، چاپ نهم.
کاسانی، علاء الدین (1406). بدائع الصنایع، جلد6. بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ دوم.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، جلد 7. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مالکی، محمد بن احمد (1420). شرح میاره الفاسی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
محققیان، رضا (1397). «بررسی جواز وقف مال مشاع و افراز آن». فصلنامۀ وقف میراث جاویدان، سال26، شمارۀ 101و102، ص 85-101.
مرداوی، علی بن سلیمان (بی‏تا). الانصاف، جلد 5. دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم.
مقدسی، عبد الرحمن بن محمد (بی‏تا). الشرح الکبیر، جلد 6، دارالکتاب العربی.
موصولی بلدحی، عبد الله بن محمود (1356). الاختیار، جلد 1. قاهره: مطبعه الحلبی. 
موصولی بلدحی، عبد الله بن محمود (1356). الاختیار، جلد 3. قاهره: المطبعه الحلبی.
میدانی، عبد الغنی (بی‏تا). اللباب فی شرح الکتاب، جلد 2. بیروت: المکتبه العلمیه.
نجفى، جعفر بن خضر (بی‏تا)، کشف الغطاء، ج4، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه قم، چاپ اول.  
نجفى، حسن‏ بن جعفر (1422). أنوار الفقاهه-کتاب الوقف‏. نجف: مؤسسۀ ‏کاشف الغطاء، چاپ اول.
نجفی، عباس بن حسن (1424). منهل الغمام، جلد 3. نجف: موسسه‏کاشف الغطاء، چاپ اول. 
نووی، محی الدین یحیى بن شرف (بی‏تا). المجموع، جلد 15. بیروت: دار الفکر.
وجدانى، قدرت الله (1426)‏. الجواهر الفخریه. قم: انتشارات سماء قلم، چاپ دوم.