شناسایی و اولویت‌بندی اصول حقوق محیط‌زیست با رویکرد مدل‌سازی ساختاری تفسیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد، گروه حقوق محیط زیست، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

حفاظت از محیط‌زیست موضوعی بین‌المللی است، زیرا به همۀ کشورها صرف‌نظر از وسعت و سطح توسعه یا ایدئولوژی آن‌ها مربوط می‌شود. اصول حقوق محیط‌زیست عموماً از طریق روابط مسالمت‌آمیز و به‌وسیلۀ رویۀ قضایی بین‌المللی وارد حقوق محیط‌زیست شده است. هدف از این پژوهش طراحی مدلی برای اصول حقوق محیط‌زیست است. با مرور مبانی نظری و بررسی نظر خبرگان، موضوع در قالب شش شاخص اصل مقابله با آسیب‌های زیست‌محیطی در منبع، اصل توسعۀ پایدار، اصل پیشگیری، اصل احتیاط، اصل ارزیابی و اصل ضرورت حفاظت از محیط‌زیست دسته‌بندی شد. سپس پرسش‌نامه‌ای ماتریسی برای تعیین ارتباطات بینابینی این شاخص‌ها تدوین شد. داده‌های به‌دست‌آمده از پرسش‌نامه با مدل‌سازی ساختاری تفسیری تحلیل و در پنچ سطح در یک شبکۀ تعاملی ترسیم شد که درنتیجه شاخص «اصل پیشگیری» در بالاترین سطح قرار گرفت. تجربه‌ها و یافته‌های علمی بیانگر این است که باید اقدامات پیشگیرانه در ارتباط با محیط‌زیست، هم به علل زیست‌محیطی و هم اقتصادی، به‌عنوان «قاعدۀ طلایی» مورد توجه واقع شود، زیرا تضمین‌کنندۀ خسارت‌نزدن به محیط‌زیست است. این اقدام، به‌علت هزینه‌های گران جبران خسارت، از نظر اقتصادی نیز توجیه‌پذیر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying and Prioritizing the Principles of Environmental Law with an Interpretive Structural Modeling Approach

نویسندگان [English]

  • MEHDI PIRI 1
  • MOHAMMAD SHAHMOHAMMADI 2
1 Assistant Professor, Department of Public Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
2 M.A. Student, Department of Environmental Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Environmental protection is an international issue because it concerns all countries, regardless of their size, level of development or ideology. The principles of environmental law are generally enshrined in international law through peaceful relations and international jurisprudence. The purpose of this study is to provide a model for the principles of environmental law. After reviewing the theoretical foundations and taking opinions from experts, the issue was categorized into six indicators (principle of coping with environmental damage at source, principle of sustainable development, principle of prevention, precautionary principle, principle of evaluation, principle of necessity of environmental protection); Then, a structured matrix questionnaire was developed to determine the interrelationships of these indicators. The data obtained from the questionnaire were analyzed using interpretive structural modeling and plotted at five levels in an interactive network, as a result of which the "Principle of Prevention" index was at the highest level. Therefore, scientific experience and findings indicate that preventive measures related to the environment should be considered as a "golden rule" for both environmental and economic reasons, as this ensures that no damage to the environment. This action is also economically justifiable due to the high cost of compensation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environment
  • Legal principles
  • Right to the environment
  • Interpretive structural modeling
آذر، عادل، خسروانی، فرزانه و جلالی، رضا (1392). تحقیق در عملیات نرم رویکردهای ساختاردهی مسئله. تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی.
اسماعیل‌پور، رضا، آذر، عادل و شاه‌محمدی، محمد (1396). ارائه مدل ساختاری تفسیری از شاخص‌های انتخاب تأمین کننده مبتنی بر مسئولیت اجتماعی شرکت. مطالعات مدیریت صنعتی، 15(47)، 45-70.
انصاریان، مجتبی (1398). حقوق محیط‌زیست. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
تقی‌‌زاده انصاری، مصطفی (1374). حقوق محیط‌زیست در ایران. تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
چگنی، مهدی (1398). مسئولیت کیفری دولت‌ها در صدمات ناشی از ریزگردها. مطالعات بین‌‌المللی پلیس، 10(39)، 72-53.
حبیب‌‌زاده، توکل و منصوری، فرنگیس (1392). بازخوانی اصل «میراث مشترک بشریت» و تفاوت‌‌های آن با مفهوم «نگرانی مشترک بشریت». پژوهشنامه حقوق اسلامی، 14(38)، 91-120.
حبیبی، محمدحسن (1384). حقوق محیط‌زیست، جلد اول. تهران: نشر دانشگاه تهران، چاپ دوم.
دبیری، فرهاد، پورهاشمی، سیدعباس و روستا، فخرالضحی (۱۳۸۸). بررسی اصول و مفاهیم حقوق بین‌الملل محیط‌زیست با نگاهی به توسعۀ پایدار. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، ۱۱(۳)، ۲۱۳-۲۲۵.
رجب‌‌زاده، محمدعلی (1387). حقوق محیط زیست. تهران: انتشارات سازمان محیط ‌زیست.
رضوی‌نژاد، سیدمحمدرضا (1399). اصل پیشگیری در پرتو آرای زیست محیطی دیوان بین‌المللی دادگستری. اولین کنفرانس بین‌المللی روانشناسی، علوم اجتماعی و علوم انسانی. https://civilica.com/doc/1171192
رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین (1386). نگاهی به اصل استفاده غیر زیان‌بار (پایدار) از سرزمین در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست. علوم محیطی، 4(4)، 57-74.
رمضانی قوام‌‌آبادی، محمدحسین (1389). بررسی محتوای اصل مشارکت در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست. پژوهش حقوق عمومی عمومی، 12(29).، 160-115.
سالاری، اسماء (1399). ارزیابی اثرات زیست‌محیطی فرامرزی در حقوق بین‌الملل. مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، 50(4)، 1331-1355. https://doi.org/10.22059/jplsq.2020.299162.2355.
سایبانی، علیرضا و شهبازی، علیداد (1396). حمایت از حقوق محیط‌زیست از منظر حقوق بین‌‌الملل بشر. ماهنامه پژوهش ملل، 2(16)، 81-96.
شفیعی‌ بافتی، نگین و سلیمانی، شیما (1400). ارتباط میان اصل بهره‌برداری منصفانه و معقول و اصل منع آسیب در حقوق بین‌الملل آبراهه‌ها با تأکید بر کنوانسیون 1997. مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، 51(4)، 1579-1601.
عبداللهی، محسن و معرفی، سعیده (1389). اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت در حقوق بین‌الملل محیط زیست، پژوهش حقوق عمومی،12(29)، 199- 224.
فضلعلی‌ سرکانی، مهری و طیبی، سبحان (1400). طرق حل‌وفصل اختلافات محیط‌زیستی ناشی از معاهدات بین‌المللی. انسان و محیط‌زیست. 19(2)، 169-180.
کاشف، شهرزاد، و مولایی، یوسف و مجابی، سیدمحمد. (1395). اصل نو ظهور یکپارچگی در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، پنجمین همایش سراسری محیط‌زیست، انرژی و پدافند زیستی، تهران. https://civilica.com/doc/561842
کوروکولاسوریا، لال و نیکلاس، رابینسون (1390). مبانی حقوق بین‌الملل محیط‌زیست. سید محمدحسن حسینی(مترجم). تهران: انتشارات بنیاد حقوقی میزان.
لشکر بلوکی، مجتبی، خداداد حسینی، سیدحمید، حسینی، سیدمحمود و حمیدی‌زاده، محمدرضا (1391). طراحی مدل فرایندی راهبرد پابرجا با استفاده از رویکرد ترکیبی. اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، 6(2)، 121-151. https://doi.org/10.30497/smt.2013.1324.
لطفی، حسن و مولائی، آیت (1389). جایگاه اصل پرداخت آلوده‌ساز در نظام حقوق محیط‌زیست ایران، دیدگاه‌های حقوق قضایی، بهار و تابستان( 49و 50) ، 92-65.
محمدی، سیامک، جعفری، محمدجواد و آزادبخت، فرید (1399). بررسی اصول حقوق بین‌الملل محیط‌زیست در پرتو اختلافات زیست‌محیطی. پژوهش‌‌های سیاسی و بین‌ المللی، 11(45)، 303-323.
مشاری، محمد (1395). بررسی مدیریت پسماند در نظام حقوقی ایران. تحقیقات حقوقی، 19(74)، 329-355.
موسوی، سیدفضل‌‌الله و آرش‌‌پور، علیرضا (1394). جایگاه اصل احتیاطی در حقوق بین‌‌الملل محیط‌زیست. مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران، 45(2). 179-167. https://doi.org/10.22059/jplsq.2015.54817
موسوی، سیدفضل‌الله، حسینی، سیدحسین، موسوی‌فر، سیدحسین (1394). اصول حقوق بین‌الملل محیط‌زیست در پرتو آرای مراجع حقوقی بین‌المللی. پژوهش حقوق عمومی، 17(48)، 9-25.
مولایی، آیت (1388). مبانی و اصول توسعه پایدار زیست‌محیطی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. مجموعه حقوق محیط‌زیست، نظریه‌ها و رویه‌ها. تهران: انتشارات دفتر حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت از محیط‌زیست، چاپ اول.
نگوین، کک‌دین، پله، آلن، دییه، پاتریک (1383). حقوق بین‌الملل عمومی، جلد 2. حسن حبیبی (مترجم). تهران: نشر اطلاعات.
نعیمی‌‌زاد، هانیه و ابوییه، فخرالدین (1395). بررسی اصل حاکمیت دولت‌ها بر منابع طبیعی و ملی. دومین همایش ملی پژوهش‌‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، تهران. https://civilica.com/doc/597557
یوسفی، سمیه، نامدار پوربنگر، مصطفی و عباسی، عبادالله (1394). اصول حقوقی حاکم بر محیط زیست در حقوق بینن‌ الملل. نخستین کنفرانس بین‌المللی محیط‌زیست و منابع طبیعی. شیراز، ایران، 1-7.
Collins, L. (2020). Principle of non-regression. In Essential Concepts of Global Environmental Governance. Routledge.
Cottier, T., Aerni, P., Karapinar, B., Matteotti, S., de Sépibus, J., & Shingal, A. (2014). The principle of common concern and climate change (pp. 293-232). Archiv des Völkerrechts.
Dalhammar, C. (2018). Extended producer responsibility. In Elgar Encyclopedia of Environmental Law (pp. 208-218). Edward Elgar Publishing.
Far, K. (2013). Study the principles and concepts of international environmental law. Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Юридические науки, (3), 229-243.
Krämer, L. (2018). The principle of fighting environmental harm at source (source principle). In Elgar Encyclopedia of Environmental Law (pp. 186-194). Edward Elgar Publishing.
Lefeber, R. (2018). Responsibility not to cause transboundary environmental harm. In Elgar Encyclopedia of Environmental Law)pp. 92-102(. Edward Elgar Publishing.
Montini, M. (2018). The principle of integration. In Elgar Encyclopedia of Environmental Law (pp. 139-149). Edward Elgar Publishing.
Sands, Philippe. (1995). Principles of International Environmental Law. Manchester University Press.
Sands. P., Peel, J., Fabra, A., & MacKenzie, R. (2003), Principles of International Environmental Law. Combridge University Press, Second Edition.
Trindade, J. C. (2010). Separate opinion of, I.C.J, Summary of the Judgment on Pulp Mills (Argentina v. Uruguay) https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/135/135-20100420-JUD-01-04-EN.pdf