تحول در مسئولیت مدنی پزشک : بازگشت افراطی به نظریۀ تقصیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری حقوق خصوصی، استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان، پژوهشکدۀ زیست‌شناسی و علوم پزشکی تولیدمثل جهاددانشگاهی، مرکز تحقیقات پزشکی تولیدمثل، گروه اخلاق و حقوق پزشکی، تهران،

چکیده

اعتقاد عمومی حقوق‌دانان همواره بر این بوده که نباید پزشک را که از سر حسن‌نیت و خیرخواهی به درمان دست می‌زند ضامن هرگونه تلف و خسارت بدنی بیمار دانست و پزشک فقط در صورت تقصیر ضامن جبران زیان‌های وارد بر بیمار برشمرده شده است. اما مشهور فقیهان با این باور موافقت نداشته و اعمال پزشکی را در حکم جنایت شبیه عمد برشمرده‌اند. قانون مجازات اسلامی مصوب 1370، با پذیرش دیدگاه غالب فقهی، پزشک را مطلقاً ضامن زیان‌هایی دانست که به سبب مداوا بر بیمار تحمیل می‌شود. از همان زمان، این حکم با نقد گسترده مواجه شد و ابزار «اخذ برائت» هم نتوانست جامعۀ پزشکی و حقوقی را قانع سازد. واکنش منفی جامعۀ پزشکی و حقوقی به این مقرره در جریان تدوین و تصویب قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 رخ نمود. قانون اخیر، رکن «تقصیر» را نیز بر مبانی اثبات مسئولیت مدنی پزشک افزود. در نتیجه، امروزه دیگر پزشک مسئول از پیش تعیین‌شدۀ زیان‌های احتمالی بر بیمار قلمداد نمی‌شود و اثبات تقصیر ضرورت دارد. همچنین اخذ برائت از جایگاه یگانۀ قبلی خویش فرو افتاده و با تفسیر منطقی قانون جدید می‌توان دریافت که دیگر هیچ اهمیت عملی ندارد. در این مقاله، با قیاس حکم قانون فعلی مجازات اسلامی با قوانین سابق بر آن، تحول صورت‌گرفته دربارۀ مسئولیت مدنی پزشک ارزیابی می‌شود. بدین منظور از مطالعۀ تطبیقی، دیدگاه علما و نویسندگان حقوقی و تفسیر منطقی قانون بهره‌گیری شده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evolution of the Physician Civil Liability: An extreme return to the fault theory

نویسنده [English]

  • seyed Mohammad Azin
PhD. of Private Law, Scientific Board Member at Department of Medical Ethics and Law, Reproductive Biomedicine Research Center, Royan Institute for Reproductive Biomedicine, ACECR, Tehran, Iran
چکیده [English]

It has always been a common legal idea that a physician shouldn’t be liable of patients’ corporal loss made without any fault. Doctor’s liability is rationally restricted by his abilities and therefore, he should not be considered responsible for those injuries made without his fault. But most Shiite jurists reject this belief. They account physician’s treatments as quasi-intentional crime and as the result, impose absolute liability on doctors. The Islamic criminal law approved by 1992, accepted the second view and lead to serious criticism of the legal society. As the reaction of this regulation, the new Islamic criminal law which is passed by 2012 has chosen a totally different approach. Now, it is necessary to prove medical fault in order to win a lawsuit against a physician. “Fault” has become a pillar in medical liability and even without any “clearance”. No one could take a malpractice action to the court successfully but through proof of medical fault.  This article aims at evaluating the new law and then, determines the final position of Iranian legal system regarding medical liability.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Medical liability
  • Physician
  • Fault
  • Consent
  • Clearance
ابن براج، عبدالعزیز (1406 ق.). المهذّب. ج2. دورۀ 2جلدی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
بهبهانی، محمدباقر (1403 ق.). مقامع الفضل. ج1. دورۀ 2جلدی. قم: مؤسسۀ علامه وحید بهبهانی، چاپ اول.
حلبی، ابوصلاح (1403ق.). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانۀ عمومی امام امیرالمومنین (علیه السلام)، چاپ اول.
حلی، ابن ادریس (1410ق.). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. ج3. دورۀ 3جلدی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم: چاپ دوم.
حلی، ابن فهد (1410ق.) المقتصر من شرح المختصر. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول.
حلی، حسن (ملقب به علامه حلی). (1413ق.).  قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. ج3. دورۀ ‌3جلدی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، چاپ اول.
حلی، یحیی (1405ق.). الجامع للشرائع. قم: مؤسسۀ سید الشهداء العلمیه، چاپ اول.
شهید اول، محمد (1414ق.). غایه المراد فی شرح نکت الارشاد. ج4. دورۀ 4جلدی. قم: انتشارات دفتر تبلیغات حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
شهید ثانی، زین‌العابدین (1410ق.).  الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (محشای کلانتر). ج10. دورۀ 10جلدی. قم: کتابفروشی داوری، چاپ اول.
صفایی، حسین (1351. دورۀ مقدماتی حقوق مدنی. ج2 (تعهدات و قراردادها). تهران : انتشارات مؤسسۀ عالی حسابداری
صفایی، حسین و رحیمی، حبیب‌الله (1399). مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد). تهران : انتشارات سمت، چاپ سیزدهم.
طاهری، حبیب‌الله (1418ق.). حقوق مدنی. ج2. دورۀ 5‌جلدی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ دوم.
طوسی، ابوجعفرمحمد (1400ق.). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ دوم.
عباسی، محمود (1388). مسئولیت پزشکی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی حقوقی سینا. انتشارات حقوقی. چاپ اول.
فاضل هندی، محمد (1416ق.). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام. ج7. دورۀ 11جلدی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول
فخرالمحققین، محمد (1387ق.). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. ج4. دورۀ 4جلدی. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، چاپ اول.
فیض کاشانی، محسن (بی‌تا). مفاتیح الشرائع. ج2. دوره 3جلدی. قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول
امیری قائم‌مقامی، عبدالمجید (1347). حقوق تعهدات. ج1. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قاسم‌زاده، نازآفرین، فرامرزی رزینی، فاطمه، علی‌پور قوشچی، سلمان و صالحی سیدمهدی (1393). «مسئولیت مدنی پزشک در قانون مجازات اسلامی 1392». ااخلاق و تاریخ پزشکی، دورۀ 7. شمارۀ 3، ص 1-12.
قمی، ابوالقاسم (1378ق.).  قوانین الاصول. قم : کتابفروشی علمیه اسلامی، چاپ دوم.
کاتوزیان، ناصر (1387). الزام‌های خارج از قرارداد. ج1، قواعد عمومی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هشتم.
کاتوزیان، ناصر (1385). الزام‌های خارج از قرارداد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم.
کریمی، عباس و آذین سیدمحمد (پاییز 1386). «اعمال قاعدۀ غرور در چارچوب مسئولیت مدنی پزشکی». فصلنامۀ حقوق پزشکی. شمارۀ 2. ص 77-120.
کلینی، محمد (1407ق.). الکافی. ج7. دورۀ 8جلدی. تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
مجلسی، محمدباقر (1400ق.). یک دوره فقه کامل فارسی. تهران: مؤسسه و انتشارات فراهانی، چاپ اول.
محقق حلی، جعفر (1412ق.). نکت النهایه. ج3. دورۀ 3جلدی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
مقدس اردبیلی، احمد (1403ق.). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. ج13. دورۀ 14جلدی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
نجفی، محمدحسن (1404ق.). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. ج37. دورۀ 43جلدی. بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
نوربها، رضا (1381). زمینۀ حقوق جرای عمومی. تهران: گنج دانش، چاپ ششم.
 
Cunningham V. MacNeal Memorial Hospital, 113 Ill. App. 2d 74(Ill. App. Ct. 1969) – 251 N.E. 2d 733
Penneau, J. (1996). La responsabilite du medicine. Seconde edition, Paris: Dalloz.
Pleiones, L. (1999). “Passing the essence test: Health care providers escape strict liability for medical devices”. South Carolina Law Review, 50(2), 464-501.