قلمرو قاعدۀ ید در اعراض و انساب با تأکید بر فنّاوری‌های نوین پزشکی در فقه امامیه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری حقوق خصوصی و استادیار گروه حقوق مؤسسه غیر انتفاعی شهریار

چکیده

از ادلۀ مهم اثبات دعوی، خصوصاً در حوزۀ اموال در فقه امامیه و حقوق ایران، قاعدۀ ید است. در این مقاله کوشیده‌ایم به روش کتابخانه‌ای اثبات کنیم، برخلاف آنچه برخی از فقها و حقوق‌دانان معتقدند، قاعدۀ ید در اعراض و انساب نیز علاوه‌‌بر اموال جاری می‌شود. ادله‌ای که این امر را اثبات می‌کند هم ادلۀ نقلی از جمله روایات و هم ادلۀ عقلی از جمله بنای عقلا است. بنابراین، همان‌طور که روایات و بنای عقلا می‌تواند اثبات‌کنندۀ قاعدۀ ید در اموال باشد، مثبت انساب و اعراض نیز می تواند باشد. همچنین، به دنبال وسعت‌بخشی به مفهوم انساب در فقه امامیه و حقوق ایران بودیم که در این صورت نسب بر مفاهیم مستحدثۀ شرعی و قانونی از جمله رحم مصنوعی یا رحم اجاره‌ای نیز صدق می‌کند. در این صورت است که فقه امامیه با فنّاوری‌های نوین پزشکی هم‌راستا خواهد شد. همچنین، مواردی که قاعدۀ ید می‌تواند بر قاعدۀ فراش حاکم شود، از جمله این‌که با توجه به قرائن حالیه و مقالیه امکان اعمال قاعدۀ فراش نباشد نیز، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. با توجه به نتایج این پژوهش، از لحاظ قانونی پیشنهاد می‌شود که مادۀ 35 قانون مدنی بدین شکل اصلاح شود: «تصرف به عنوان مالکیت دلیل مالکیت است و همچنین است در اعراض و انساب، مگر خلاف آن ثابت شود.»

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Domain of Presumption of Possession Rule in Derivation and Genealogy with Emphasis on New Medical Technologies in Imami Jurisprudence and Iranian law

نویسنده [English]

  • Hamidreza Behroozizad
PhD, private law, Assistant Professor, Shahriar Higher Education Institute
چکیده [English]

One of the crucial reasons for proving a claim, especially in the field of property in Imami jurisprudence and Iranian law, is the Presumption of Possession rule. In this article, we have tried to prove expand the domain of this rule to genealogy and deviations using a library method. The arguments that prove this are both narrated arguments, including narrations and rational arguments, including the construction of reason. Therefore, just as narrations and the construction of reason can prove the rule of presumption of position in the property, we can also transmit the arguments to genealogy and deviations. Expanding the Presumption of Possession rule to the medical new technologies such as surrogacy and the artificial womb is also discussed. Also, in many cases that the Farash Rule cannot apply, the Presumption of Possession rule may apply.
We proposed that Article 35 of the Civil Code amended as follows: " Possession by the title of ownership shall be taken as proof of ownership, and also in deviations and genealogy unless the contrary proved. "

کلیدواژه‌ها [English]

  • Presumption of Possession Rule
  • Genealogy
  • Derivation Imami jurisprudence
  • Iranian law
آل کجباف، حسین و اختری، سجاد (1390). «بررسی شبیه‌سازی از بعد اخلاقی». فصلنامۀ اخلاق پزشکی، سال پنجم شمارۀ 18، ص 117-141.
آخوند خراسانی (بی تا). کفایة الاصول. مؤسسۀ آل البیت(ع) لا حیاء التراث قم المقدسه.
احسان‌پور، سیدرضا، عظیمی گرکانی، هادی و هاشم‌پور، مدیحه (1398). «تلقیح مصنوعی از منظر فقهای اهل سنت». فصلنامۀ پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، دورۀ 15، شمارۀ 56، ص 33-46.
التمیمی، رجب (1986). المناقشه. مجمع الفقه الاسلامیه مکه المکرمه.
النجاشی، ابوالعباس (بی تا). رجال النجاشی. مؤسسه النشر الاسلامی.
امامی، سیدحسن (1391). حقوق مدنی، ج5. کتابفروشی اسلامیه، چاپ هیجدهم.
امامی، سیداسدالله (1349). مطالعه تطبیقی نسب در حقوق ایران و فرانسه. انتشارات دانشگاه تهران.
انصاری، شیخ مرتضی (1419). فرائد الاصول، ج 3. مجمع الفکر الاسلامی، چاپ سوم.
بحرالعلوم، سیدمحمد (1403). بلغه الفقیه، ج 3. تهران: انتشارات مکتبه الصادق(ع)، چاپ چهارم.
برجی، یعقوبعلی (1384). «قاعدۀ ید از نگاه فریقتین». دوفصلنامۀ طلوع، سال چهارم، شمارۀ 13 و 14، ص 71-104.
پژوهشکدۀ ابن سینا (1386). روش‌های تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق. جهاد دانشگاهی، پژوهشکدۀ ابن سینا.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). ترمینولوژی حقوق. انتشارات گنج دانش، چاپ شانزدهم.
حاج عاملی، شیخ محمدحسین (1426). ارشاد العقول الی مباحث الاصول، ج 4. مؤسسه الامام الصادق(ع)، چاپ اول.
حجت، جواد (1342). قاعدۀ ید مالکیت. انتشارات دانشگاه تهران.
حر عاملی، شیخ ابوجعفر (بی تا). وسائل الشیعه، ج 9، ج 17، ج21. دارالطبع الاسلامیه.
حکیم،محسن(1400)منهاج الصالحین ج 2 بیروت دارالتعارف.
حلی، القطان (بی تا). معالم الدین فی فقه آل یاسین، ج 2. بی جا.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغتنامه دهخدا، ج 15. انتشارات دانشگاه تهران.
رضانیا معلم، محمدرضا (1383). باروری‌های پزشکی از دیدگاه فقه و حقوق، قم: انتشارات بوستان کتاب، چاپ اول.
روحانی، سیدمحمدصادق (بی تا). فقه الصادق، ج 22. بی جا.
زارعی شریف، وحید (1388). «بررسی نظریه‌های حرمت و حلیت استفاده از رحم جایگزین در فقه امامیه». پژوهشنامۀ فقه و حقوق اسلامی، دورۀ 2، شمارۀ 1، ص 59-100.
سید شریف مرتضی (بی تا). الانتصار فی الانفردات الامامیه. بی جا.
شیخ طبرسی(1418). تفسیر جوامع الجامع، ج1. مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول
شیخ طوسی، (بی تا). اختیار معرفه الرجال معروف به رجال کشی، ج.2 مؤسسه آل البیت(ع).
شیخ طوسی (بی تا). الخلاف، ج 3. مؤسسه النشر الاسلامی.
شیخ کلینی(1367). الکافی، ج 5. با تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری. دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم.
صفائی، سیدحسین و امامی، اسدالله (1376). مختصر حقوق خانواده. نشر دادگستر، چاپ اول.
صناعی‌زاده، حسین (1392). پزشکی قانونی. تهران: نشر دادگستر، چاپ سوم.
طباطبایی، سیدمحمدحسی(بی تا). المیزان، ج 18. ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی. بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی.
طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1423). العروه الوثقی، ج 6. مؤسسه النشر الاسلامی.
علامه حلی (1419). قواعد الاحکام، ج.3 مؤسسه النشر الاسلامی.
علیان‌نژادی، ابوالقاسم (1380). «دیدگاه فقهی آیت الله العظمی مکارم شیرازی دربارۀ دو مسئلۀ شبیه‌سازی و راه‌های فرار از ربا». مجلۀ پژوهش و حوزه، شمارۀ 6، ص 23-61.
فاضل تونی (1412). الوافیه فی اصول الفقه. مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول.
فاضل لنکرانی، شیخ محمد (1383). القواعد الفقهیه، ج 1. قم: مرکز فقه الائمه الاطهار(ع)، چاپ اول.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1427). موسوعه احکام الاطفال و ادلتها، ج 3. مرکز فقهی ائمه الاطهار، چاپ اول.
فتاحی معصومی، سیدحسین (1380). سمینار دیدگاههای اسلام در پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، چاپ اول.
فخرالمحققین حلی (1387). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج4. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان، چاپ اول.
فیروزآبادی، مجدالدین (بی تا). القاموس المحیط، ج 1. دارالعلم بیروت.
قمی، علی بن ابراهیم (بی تا). تفسیر قمی. دارالسرور.
کاتوزیان، ناصر (1378). حقوق مدنی، خانواده، ج 2. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1387). حقوق مدنی، اموال و مالکیت. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
کریمی، عباس (1394). «چند ملاحظه حقوقی در باب یک رویه رایج قضایی». روزنامۀ ایران، شنبه 14 شهریور 1394 شماره 6019.
محقق داماد، سیدمصطفی (1387). قواعد فقه بخش مدنی، ج 1. مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق داماد، سیدمصطفی (1386). بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن. نشر اسلامی، چاپ شانزدهم.
محقق ثانی(بی تا). جامع المقاصد، ج 6 و 13. بی جا.
محمود حمزه، محمد (1428). اجاره الارحام بین الطب و الشریعه الاسلامیه.بیروت: دارالکتب العلمیه.
مشکینی، شیخ علی(1371). اصطلاحات الاصول. قم: نشر الهادی. چاپ پنجم.
معاونت آموزش و تحقیقات قوۀ قضائیه (1388). مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور حقوقی، ج3. تهران: انتشارات جنگل.
مکارم شیرازی، شیخ ناصر (1370). القواعد الفقهیه، ج 1، مدرسه الامام علی بن ابیطالب(ع)چاپ سوم.
موسوی بجنوردی، سیدحسن (1377). القواعد الفقهیه، ج 1. نشر الهادی، چاپ اول.
موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1401). قواعد فقهیه، ج 1. تهران: مؤسسه عروج، چاپ سوم.
موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1371). «استفتائات و نظرات پیرامون مسائل مستحدثه فقهی و حقوقی، ش2 و 3 ». مجلۀ رهنمون.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1410). الرسائل، ج 1. انتشارات اسماعیلیان، چاپ اول.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (بی تا). تحریرالوسیله، ج2. ترجمۀ مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. انتشارات مؤسسۀ عروج.
نایب‌زاده، عباس (1380). باروری مصنوعی. تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.
نجفی، شیخ محمدحسن(1367). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج30 و ج40، داراحیاء التراث العربی.
یزدی، محمد (1375). «باروری مصنوعی و حکم فقهی آن». مجلۀ فقه اهل بیت(ع)، سال دوم، شمارۀ 5 و6.
Wood, C., Leeton, J., Talbot, J. M., & Trounson, A. O. (1981). “Technique for collecting mature human oocytes for in vitro fertilization”. BJOG: An International Journal of Obstetrics & Gynaecology, 88(7), 756-760.