شرط عینیت در قرارداد خریدوفروش، مطالعهٔ فقه و حقوق ایران: با نگاهی به داده ‏ها و اطلاعات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حقوق، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق، گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران

چکیده

مفهوم بیع حقیقت شرعیه نیست، بلکه حقیقت آن وام‏دار عرف است. نقش سیرهٔ عقلا در شکل‏گیری این مفهوم و سعه و ضیق اعتباری آن بی ‏تردید انکارناپذیر است. در فقه امامیه، دیدگاه‏ های گوناگونی درخصوص شرط عینیت مبیع وجود دارد که منحصر می‏ شود به سه نظر : ۱- شرط عینیت هر دو عوض؛ ۲- شرط عینیت مبیع و ۳ـ عدم‏لزوم شرط عینیت در بیع. قانونگذار ایرانی، نظر به پیروی از دیدگاه دوم، دست به نگارش مادهٔ ۳۳۸ قانون مدنی زده است. پرسش اصلی آن است که با چه معیاری می‏توان موضوع مادهٔ 338 قانون مدنی را تلطیف کرد و آن را مشمول داد‏ه‏ ها و اطلاعات ساخت. در این جستار، با روشی توصیفی - تحلیلی ثابت شده است که امروزه مادهٔ مذکور پشتوانهٔ تفسیری خود را از دست داده اما نسخ نشده است و مفهوم عین به‏ معنای لغوی خود یعنی خود شیء یا خود مال باید تفسیر و تعبیر شود. همچنین، فقه امامیه قابلیت آن را دارد که در این مسئله منعطف‏ تر باشد و نقش عرف عقلا همواره در کلام فقیهان به چشم می‏ خورد و می ‏تواند برداشت سوم در میان فقیهان تقویت شود. با چنین برداشتی، دیگر مبیع قرار دادن داده‏ ها و اطلاعات از حیث عینیت با مشکل روبه‏ رو نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Condition of Tangibility in Sale Contracts: A Study of Iranian Law and Imami Jurisprudence Through the Lens of Data and Information

نویسندگان [English]

  • Farid Farahmand 1
  • Samaneh Naseri 2
1 Department of Law, Payame Noor University, Tehran, Iran
2 Ph.D. Student in Law, Department of Law, Islamic Azad University, Naragh, Iran
چکیده [English]

The meaning of "sale" is not defined in Shariah but rather has been shaped by customary practices. In this process, usages of the wise (Sireh) have played a significant role, contributing to the credibility of this concept. Within Imami jurisprudence, there are differing views on the tangibility of goods as a condition of a valid sale contract, which can be summarised as follows:

Both parties' considerations must be tangible.
Only the seller's consideration must be tangible.
Tangibility is not a necessary condition for a sale contract.

In line with the second view, the Iranian Civil Code has enshrined the requirement for the goods’ Tangibility in Article 338. The main question is what criteria can be used to make the subject of Article 338 of the Civil Code more flexible and include it in the scope of data and information related to the property. However, this essay argues that this provision no longer enjoys legislative support, although it has not been formally repealed. Instead, we propose interpreting the concept of goods in its literal sense, i.e., the object or the property itself. Furthermore, Imami jurisprudence has the potential to adopt a more flexible approach in this regard, where common sense plays a prominent role in the opinions of jurists. Therefore, we suggest that the third view, which does not limit the types of data or information that can be considered in a sale contract, could be strengthened

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil code
  • Data
  • Goods
  • Sale contract
  • Tangibility
آل عصفور، شیخ حسین (بحرانی) (بی‏تا). الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع،جلد ۳. قم: انتشارات نمونه.
آملی، شیخ محمد تقی (1413). المکاسب و البیع (تقریرات درس میرزای نائینی)، جلد ۱. قم: مؤسسهٔ نشر اسلامی.
ابن قدامه، عبداللّه (بی‏تا). المغنی، جلد ۴. بیروت: دارالکتب العربی.
اصفهانی، شیخ محمد حسین (1418). حاشیهٔ کتاب المکاسب،جلد ۱. قم: دارالمصطفی (ص) لاحیاء التراث.
الجزیری، عبدالرحمن (2003). الفقه علی المذاهب الاربعه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
الرافعی، عبدالکریم (بی‏تا). فتح العزیز، جلد ۸. بیروت: دارالفکر.
الشربینی الخطیب، شیخ محمد (1958). مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، جلد ۲. مصر: مصطفی البابی الحلبی و اولاده.
الفقعانی، زین الدین علی بن علی بن محمد بن طی (1418). الدر المنضود فی معرفه صیغ النیات و الایقاعات و العقود. شیراز: انتشارات مدرسهٔ امام عصر.
الفیومی،أحمد بن محمد بن علی (بی‏تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، جلد ۱. بیروت: مکتبه العلمیه.
الکاسانی الحنفی، علاء الدین ابی بکر بن مسعود (2003). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، جلد ۶. بیروت: دارالکتب العلمیه.
المحقق الحلی ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن (1409). شرائع الاسلام، جلد ۲. تهران: استقلال.
المنهاجی الاسیوطی، محمد بن احمد (1996). جواهر العقود، جلد ۱. بیروت: دارالکتب العلمیه.
الیوسفی، زین الدین بن ابی المجد (محقق الآبی) (1408). کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، جلد ۱. قم: مؤسسهٔ نشر اسلامی.
انصاری، شیخ مرتضی (1420). المکاسب.جلد ۳. قم: مؤسسهٔ هادی.
ایروانی نجفی، میرزا علی (1384). حاشیهٔ المکاسب، جلد ۱. تهران: انتشارات کیا.
بهرامی خوشکار، محمد، حسینی یکتا، سیدسعید و صیادی، صادق (1401ش). بررسی ریشهٔ نظری عینیت مبیع در نظام حقوقی ایران و فقه امامیه. مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، 16(45)، 199-226.
بهوتی، منصور بن یونس (1997). کشاف القناع عن متن الاقناع، جلد ۳، بیروت: دارالکتب العلمیه.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1395ش). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد ۲. تهران: گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (۱۳۹۵ش). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد ۴. تهران: گنج دانش.
حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۱۴). وسائل الشیعه، جلد ۲۳. قم: مؤسسهٔ آل البیت علیهم السلام لاحیا التراث.
حلی، ابن ادریس (۱۴۱۰). السرائر، جلد ۲. قم: مؤسسهٔ نشر اسلامی.
خوانساری، شیخ موسی (1418). منیة الطالب (تقریرات درس میرزای نائینی)، جلد ۱. قم: مؤسسهٔ نشر اسلامی.
خویی، سید ابوالقاسم (1377ش). مصباح الفقاهه، جلد ۲. قم: انتشارات داوری.
رضایی دوانی، مجید، قبولی درافشان، سید محمد هادی و قبولی درافشان، سید محمد صادق (1395ش). بازپژوهی در بیع اموال غیرمادی در فقه اسلامی و حقوق ایران. دوفصلنامهٔ علمی - پژوهشی فقه مقارن، ۴(۷)، ۶۱-۷۹.
روحانی، سید محمد صادق (1376ش). منهاج الفقاهه، جلد ۳. بی‏جا: انتشارات یاران.
سبزواری، سید عبدالاعلی (بی‏تا). مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام، جلد ۱۷. قم: دارالتفسیر.
شهیدی، مهدی (1398ش). حقوق مدنی (۶). تهران: مجد.
عبدی‏ پورفرد، ابراهیم و وصالی ناصح، مرتضی (۱۳۹۶ش). توسعهٔ مفهوم و مصادیق مال در فضای مجازی (مطالعهٔ تطبیقی مالیت داده‏های رایانه‏ای در حقوق اسلام، ایران و کامن لا). فصلنامهٔ پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ۴(۱)، ۸۵-۱۱۲.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1378ش). حاشیهٔ المکاسب، جلد ۱. قم: مؤسسهٔ اسماعیلیان.
طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن (1365ش). تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، جلد ۷. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن (1365ش). تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، جلد ۸. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن (1387ش). المبسوط، جلد ۲. تهران: انتشارات مرتضوی.
عاملی، محمد بن مکی (شهید اول) (1414). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، جلد ۳. قم: مؤسسهٔ نشر اسلامی.
عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی) (1414). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، جلد ۳. قم: مؤسسهٔ معارف اسلامی.
عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی) (1403). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشی-کلانتر)، جلد ۳. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
فاضل لنکرانی، جواد، درس خارج فقه بیع براساس تحریرالوسیله، جلسهٔ هشتم به تاریخ ۷/۷/۱۳۹۴
http://fazellankarani.com/persian/lessons/8657
فاضل لنکرانی، جواد، درس خارج فقه بیع براساس تحریرالوسیله، جلسهٔ دهم به تاریخ ۱۱/۷/۱۳۹۴
http://fazellankarani.com/persian/lesson/8689
قدیری، محمد حسن (1407). البیع (تقریرات درس امام خمینی). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کاتوزیان، ناصر (1378ش). دورهٔ عقود معین، جلد ۱. تهران:شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1394ش). اموال و مالکیت. تهران: نشر میزان.
کرکی، شیخ علی بن الحسین (محقق ثانی) (1408). جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد ۴. قم: مؤسسهٔ آل البیت لاحیاء التراث.
کریمی، عباس و موسوی، أسماء (1390ش). بیع اموال فکری از منظر حقوق اسلامی. فقه و مبانی حقوق اسلامی، 44(2)، 53-73.
مافی، همایون (مترجم) (1394ش). حقوق متحدالشکل بیع بینالمللی کالا طبق کنوانسیون ۱۹۸۰ ملل متحده (نوشتهٔ جان او. هانولد). تهران: انتشارات مجد.
مقدس نجفی، محمد هادی (بی‏تا). کتاب البیع (تقریرات درس سید محمد رضا موسوی گلپایگانی).
موسوی خمینی، سید روح اللّه (1421). کتاب البیع،جلد ۱. تهران: مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، سید مصطفی (1376ش). البیع، جلد ۱. تهران: مؤسسهٔ عروج.
میلانی، سید علی (1388ش). کتاب البیع،جلد ۱. قم: مرکز حقایق اسلامی.
نجفی، شیخ محمد حسن (1368ش). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد ۲۲. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نووی، یحیی بن شرف (بی‏تا). روضه الطالبین، جلد ۳. بیروت: دارالکتب العلمیه.
وحید خراسانی، شیخ حسین (1392ش). منتخب منهاج الصالحین، جلد ۱. قم: مدرسهٔ امام باقر (ع).
Bal Gupta, S., & Mittal, A. (2017). Introduction to Database Management System. India: University Science Press.
Green, S., & Djakhongir, S. (2007). Software as Goods. Journal of Business Law, 2, 161-181. https://research.birmingham.ac.uk/en/publications/software-as-goods
O'Regan, G. (2018). World of Computing, A Primer Companion for the Digital Age. Springer. https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-319-75844-2
Oshana, R. (2019). Software engineering for embedded and real-time systems. Netherlands: Elsevier. https://www.amazon.com/Software-Engineering-Embedded-Systems-Real-Time-ebook/dp/B019ZUE6XC