نقد و تحلیل حقوقی کاربست «امهال» نسبت ‏به قراردادهای مؤسسات اعتباری با مشتریان بدهکار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

انعقاد قرارداد ثانویه با مشتری بدهکار از راهکارهایی است که در راستای کاهش حجم مطالبات غیرجاری در نظام بانکی پیش‏بینی شده است؛ اما تلقی نادرست از ماهیت این قراردادها و خلط آن با مفهوم امهال در برخی از قوانین و مقررات ثمرات حقوقی نامطلوبی را برجای گذاشته و در سالیان اخیر آرای متعددی در محاکم قضایی مبنی بر بطلان آن‏ها صادر شده است. بررسی تفاوت‏های ماهوی دو مفهوم امهال و قرارداد ثانویه نادرستی به‏ کاربردن تعبیر امهال را برای قراردادهای مزبور و لزوم اصلاح دستورالعمل‏ های مرتبط را به‏ خوبی نشان می ‏دهد. در حقیقت، راهکار قراردادهای ثانویه ایجاد شده است تا به ‏وسیلۀ آن، هم منافعی برای مؤسسات اعتباری ایجاد شود و هم  مشتری بتواند بدهی خود را با افزایشی معقول و منطقی در مدت طولانی‏تری بپردازد؛ موضوعی که به‏کلی با فلسفۀ امهال شرعی متفاوت است. امهال فرصتی است که بدون تغییر در رابطۀ حقوقی به بدهکار داده می‏شود و سودی را برای طلبکار به همراه ندارد و چه‏ بسا وی زیان‏ هایی را نیز متحمل شود. این در حالی است که در تجدید و تبدیل قرارداد، به‏منزلۀ دو مصداق بارزِ امهالِ مصطلح بانکی، اساساً رابطۀ حقوقی طرفین دگرگون می‏شود. به‏ علاوه، امهالِ مصطلح بانکی به ضرر مؤسسۀ اعتباری نیست بلکه در تمامی فروض آن به افزایش بدهی بدهکار در مدت افزایش ‏یافته منجر می‏ شود. زدودن شبهۀ قصد و تحقق ربای جاهلی از قراردادهای ثانویه، عدم لزوم اثبات اعسار و عدم تحقق خسارت مضاعف و سود مرکب در این قراردادها از ثمرات حقوقی تفکیک این دو ماهیت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Criticism and legal analysis of the application of "Forbearance" to the contracts of credit institutions with debtor customers

نویسندگان [English]

  • behzad pourseyed 1
  • Javad Khodadadi 2
1 Assistant Professor, Faculty of Islamic Studies and Law of Imam Sadiq University, Tehran, Iran
2 PhD student in Private Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The conclusion of a secondary contract with a debtor customer is one of the solutions foreseen in the banking system to reduce the volume of non-performing exposures. However, the incorrect perception of the nature of these contracts and their confusion with the concept of forbearance in some laws and regulations have left adverse legal consequences. In recent years, several decisions have been issued in the judicial courts regarding their invalidity. Examining the substantive differences between the concepts of forbearance and secondary contract shows the incorrect interpretation of forbearance compared to the mentioned contracts and the need to amend related instructions. The solution of secondary contracts has been created to create benefits for credit institutions and for the customer to be able to pay his debt with a reasonable and logical increase in a more extended period, A subject that is entirely different from the philosophy of Islamic forbearance. Forbearance is an opportunity that is given to the debtor without any change in the legal relationship, and it does not bring any benefit to the creditor, and he may also suffer losses; Meanwhile, the renewal and conversion of contracts as two clear examples of the defined bank's forbearance the legal relationship of the parties are fundamentally changed. In addition, a designated bank's forbearance is not detrimental to the credit institution. Still, in all its assumptions, it increases the debtor's debt over an extended period. Eliminating the suspicion of the intention and realisation of abduction from secondary contracts, the absence of the need to prove the debt, and the failure to realise double damages and compound interest in these contracts are among the legal fruits of the separation of these two natures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Non-performing exposures
  • Secondary contract
  • Forbearance
  • Compound interest
  • Delayed damages

مراجع

السان، مصطفی و نوروزیان، محمد (1391). ماهیت فقهی-حقوقی استمهال معوقات بانکی، پژوهش‏نامه میان‏ رشته‏ای فقهی، 1(1)، 107-123.
باقری، محمود و صحرانورد، غزاله (1400). راهکارهای امهال تسهیلات معوق بانکی، بررسی دستورالعمل نحوه امهال مطالبات مؤسسات اعتباری. مطالعات حقوقی تطبیقی معاصر، 12(23). 55-82.
باقری، زهره‏سادات (1399). چالش‏های فقهی-حقوقی امهال معوقات بانکی و راه‏حل آن‏ها. پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی.
بخش فرهنگی جامعه مدرسین حوزه عملیه قم (1381). ربا: پیشینه تاریخی ربا، ربا در قرآن و سنت، انواع ربا و فرار از ربا. قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
توسلی، محمداسماعیل، مجاهدی مؤخر، محمدمهدی و خرسندی، مرتضی (1399). تبیین ماهیت بانکداری غربی، بانکداری بدون ربا، بانکداری اسلامی. فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، 6(2)، 85-108.
شیرعالی، ستار ، باقری، محمود و بادینی، حسن (1399). بررسی ابعاد حقوقی امهال مطالبات غیرجاری در نظام بانکی ایران. اقتصاد اسلامی، 20(80)، 217-244.
جعفری ‏لنگرودی، محمدجعفر (1372). دانشنامه‏ حقوقی‏. جلد اول‏ و چهارم، تهران: نشر امیرکبیر، چاپ‏ چهارم‏.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378) دوره‏ حقوق‏ مدنی‏: حقوق‏ تعهدات‏. تهران: نشر گنج دانش، چاپ‏ اول‏.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1379). مجموعه‏ محشی‏ قانون‏ مدنی‏( علمی، تطبیقی، تاریخی). تهران: گنج دانش، چاپ‏ اول‏
جعفری ‏لنگرودی، محمدجعفر (1382). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. جلد اول، تهران: گنج دانش.
حسینی ‏پهنه‏کلایی، کوشا (1398). تقسیط و امهال دین در حقوق ایران و فرانسه. پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم قضایی.
توکلی، محمدجواد و حیدری، آیت‌الله، خادم، سیدمهدی و مغانی، هومن (1395). بررسی روشهای امهال بدهی معوق مشتریان دربانکداری بدون ربا. اولین کنفرانس بین‏المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در مدیریت، حسابداری و اقتصاد، تهران. https://civilica.com/doc/53553
جوادی آملی، عبدالله، الهی‏زاده، محمد حسین (1389). تسنیم: تفسیر قرآن کریم. جلد دوازدهم، قم: نشر اسراء، چاپ دوم.
حیدری، آیت‏اله (1395). بررسی روش‏های امهال بدهی معوق مشتریان در بانک‏داری بدون ربا. پایان‏نامه کارشناسی ارشد، جامعه‏ المصطفی العالمیه، پژوهشکده علوم اسلامی.
خلعت‏بری، فیروزه (1371). مجموعه مفاهیم پولی و بانکی و بین‏المللی انگلیسی، آلمانی، فرانسه، ایتالیایی، اسپانیای و فارسی . تهران: شباویز، چاپ اول.
خمینی، روح‏الله (1392). تحریرالوسیله. جلد اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
دهخدا، علی‏اکبر (1377). لغت‏نامه دهخدا. جلد سوم و هشتم، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
رنجبر، مسعودرضا (1388). تعیین‏ خسارت‏ ناشی‏ از نقض‏ قرارداد. تهران: بنیاد حقوقی‏ میزان‏، چاپ اول.
سزاوار، محمدرضا، خزائی، علیرضا و اسلامیان، مجتبی (1400). بررسی پدیده معوقات بانکی و مقایسه آن با برخی کشورها (با تأکید بر نقش قانون عملیات بانکی بدون ربا در ایران). پژوهش‏ها و سیاست‏های اقتصادی، 29(97)، 236-282.
شعبانی‏، قاسم‏ (1385). تعیین خسارت در قراردادها و تعهدات ( نحقیقی تطبیقی در حقوق کشورهای ایران، آمریکا و انگلیسی در خصوص تعیین قراردادی خسارت تخلف از اجرای نعهد). تهران: نشر اطلاعات.
شهیدی، مهدی (1386). آثار قراردادها و تعهدات. تهران: مجد، چاپ سوم.
طباطبائی، سیدمحمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد دوم. سیدمحمدباقر موسوی همدانی (مترجم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
عبادی، جواد (1396). راهکارهای فقهی و حقوقی امهال قراردادهای بانکی. پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیه.
فرزندوحی، جمال، غلامی، محمد و محمدی، عباس (1394). سنن اجتماعی در قرآن از منظر علامه طباطبائی و سید قطب. اندیشه علامه طباطبایی، 2(2)، 117-148.
فخررازی، محمدبن‏عمر (1420 هـ ق). التفسیرالکبیر. بیروت: دارالاحیا التراث العربی، چاپ سوم.
قرائتی، محسن (1378). تفسیر نور. جلد اول، قم: مرکز فرهنگی درس‏هایی از قرآن.
کاتوزیان، ناصر (1400). عقود معین (معاملات معوض- عقود تملیکی). تهران: نشر گنج دانش، چاپ چهارم.
کاتوزیان، ناصر (1383). دوره حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها. جلد چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم.
کاتوزیان‏، ناصر (1379). حقوق مدنی: نظریه‏ عمومی‏ تعهدات‏. تهران: نشر دادگستر، چاپ‏ اول‏.
موگویی، حاج‏علی وکشوری، عیسی (1390). قاعده عسر و حرج: مطالعه تطبیقی کاربرد قواعد فقه در حقوق. تهران: جنگل، جاودانه.
محرابی، لیلا (1394). آمار مطالبات غیرجاری در نظام بانکی کشور-مقایسه با سایر کشورهای اسلامی. تازه‏های اقتصاد، 11(144)، 131-135.
مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی (1399). تحولات نظام بانکی در بهار 1399. https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1632229.
مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی (1399). امهال بدهی در بانکداری بدون ربا. https://www.mbri.ac.ir/IslamicBanking/IslamicBanking_Page?News_ID=354947
مکارم‏ شیرازی، ناصر(1385).تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب‏ الاسلامیه‏، چاپ سی و دوم.
مکارم ‏شیرازی، ناصر(1387). تفسیر نمونه‏. تهران: دارالکتب‏ الاسلامیه‏، چاپ سی‏وششم.
موسویان، سیدعباس (1392). نقد دیدگاه‏های معاصر درباره ربا.کتاب نقد، 14-15(66-65)، 227-302.
موسویان، سیدعباس و ملاکریمی، فرشته (1396). ظرفیت عقود جهت امهال مطالبات غیرجاری در نظام بانکی بدون ربا. مجموعه مقالات بیست و هشتمین همایش بانکداری اسلامی.
Bénabent, A. (1991). Droit civil les obligation, third edition, Moutchre stein, Paris.
حقوق فناوری های نوین
دوره 4، شماره 7 - شماره پیاپی 7
بهار و تابستان
فروردین 1402
صفحه 95-112

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 آبان 1401
  • تاریخ بازنگری: 02 دی 1401
  • تاریخ پذیرش: 15 بهمن 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار